NASZA HISTORIA

Uniwersytet Łódzki powstał 24 maja 1945 r., kontynuując tradycje oddziału Wolnej Wszechnicy Polskiej, którą utworzono w Łodzi w 1928 r. Największe zasługi w powołaniu UŁ miał polski biolog prof. Teodor Vieweger, będący również absolwentem studiów medycznych na uniwersytecie w Liège, który do wybuchu wojny był rektorem Wolnej Wszechnicy Polskiej, w czasie okupacji przewodniczył jej działającemu w konspiracji Senatowi, a po wojnie doprowadził do powstania Uniwersytetu Łódzkiego, skupiając wokół siebie naukowców z Wilna, Lwowa czy Warszawy. Uniwersytet Łódzki kontynuował także przedwojenne tradycje innych działających w mieście instytucji naukowych i dydaktycznych: Instytutu Nauczycielstwa i Wyższej Szkoły Nauk Społecznych i Ekonomicznych.  

W momencie powstania Uniwersytet Łódzki składał się z trzech Wydziałów: Humanistycznego, Matematyczno-Przyrodniczego i Prawno-Ekonomicznego. W roku akademickim 1945/1946 działalność rozpoczęło już sześć Wydziałów: Farmaceutyczny, Humanistyczny, Lekarski, Matematyczno-Przyrodniczy, Prawno-Ekonomiczny i Stomatologiczny. 

Pierwszym rektorem Uniwersytetu Łódzkiego został prof. Tadeusz Kotarbiński – filozof, logik i etyk zaangażowany w sprawy społeczne, organizator powojennego życia akademickiego w Polsce. Profesor Kotarbiński objął stanowisko rektora, które wcześniej miał zająć wspomniany Teodor Vieweger. Biolog zginął jednak w wypadku samochodowym 22 maja 1945 roku. 

Rozwój Uniwersytetu Łódzkiego można podzielić na kilka etapów. W pierwszym z nich (od momentu założenia do roku 1950) uczelnia intensywnie się rozwijała. Gromadziła wielu znamienitych, wspomnianych już naukowców pochodzących ze zniszczonej wojną Warszawy czy pozostających poza granicami Polski Wilna oraz Lwowa. 

Do lat 50. Uniwersytet Łódzki był drugą w Polsce uczelnią pod względem liczby studentów – było ich aż 9000, co pozwoliło UŁ zająć miejsce tuż za Uniwersytetem Jagiellońskim. 

Okres 1950–1956, na który przypadła kadencja rektorska wybitnego socjologa prof. Józefa Chałasińskiego, był zdecydowanie trudniejszy. Władze państwowe ograniczyły kształcenie na kierunkach humanistycznych, a do 1956 r. liczba studentów spadła sześciokrotnie – zostało ich tylko 1500. Miało to również związek z podjętą w 1950 r. decyzją o powołaniu Akademii Medycznej w Łodzi. Akademia składała się bowiem z wyłączonych z Uniwersytetu Łódzkiego wydziałów medycznych. 

Po odwilży październikowej, która oznaczała częściową liberalizację życia społecznego, również na Uniwersytecie Łódzkim dało się zauważyć zmiany. Podczas dwóch kadencji rektorskich profesora prawa Adama Szpunara (1956-1962) udało się przywrócić kształcenie na większości kierunków humanistycznych, otworzyć ponownie studia magisterskie i umocnić niszczoną w początkach lat 50. autonomię Uniwersytetu.  

To również rektor Szpunar wprowadził ceremoniał akademicki, który obecny jest na UŁ do dziś – podczas oficjalnych ceremonii rektor, prorektorzy i dziekani ubrani są w togi. Przysługują im insygnia władzy – łańcuchy, zaś rektorowi również berło.  

We wspomnianym czasie rosła również liczba pracowników naukowo-dydaktycznych i studentów. 

Okres rozwoju przerwały wydarzenia Marca ’68 zapoczątkowane brutalnym stłumieniem demonstracji studentów (8 marca 1968 r.) w Warszawie, wskutek czego po Polsce rozlała się fala protestów studenckich. Polityka represji, likwidacji niezależnych inicjatyw oraz nasilenie cenzury nie ominęły uniwersytetów. W efekcie stanowiska straciło dwóch rektorów łódzkich uczelni, w tym prof. Józef Stanisław Piątowski z UŁ. Usunięto również wielu dziekanów, prodziekanów i pracowników naukowych, a liczni znamienici naukowcy zostali zmuszeni do opuszczenia kraju. Ograniczono autonomię uczelni. 

Studentów, którzy byli aktywni podczas demonstracji m.in. przed budynkiem Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, zawieszano w prawach lub wyrzucano z uczelni. Liderów skazywano na kary więzienia. W tych niesprzyjających okolicznościach liczba studentów wciąż rosła, by w latach 70. osiągnąć poziom 17 000. 

Więcej o strajkach studentów można znaleźć w artykule na stronie Polskiej Agencji Prasowej. 

Powstanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” w sierpniu 1980 stało się impulsem dla różnych grup społecznych do zrzeszania się i budowania organizacji opozycyjnych. W październiku 1980 r. Ogólnopolski Komitet Założycielski Niezależnego Zrzeszenia Studentów złożył w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie wniosek o zarejestrowanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Studentów (Niezależnego Zrzeszenia Studentów).  

W listopadzie sąd odrzucił wniosek, wskutek czego rozpoczęły się protesty studentów, a rozmowy, które łódzcy studenci prowadzili m.in. z prof. Januszem Górskim (Ministrem Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki) szybko utknęły w martwym punkcie. Negocjacje zerwano 21 stycznia – wtedy też rozpoczął się strajk okupacyjny w budynku Wydziału Filologicznego UŁ przy al. Kościuszki 65. 

Wraz z Uniwersytetem Łódzkim strajkowały: Akademia Medyczna, Politechnika Łódzka, Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna, Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna, Filmowa i Telewizyjna. Później dołączyła także Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych.  

Oprócz rejestracji NZS studenci postulowali m.in. zwiększenie autonomii uczelni, ograniczenie cenzury czy zniesienie obowiązkowego lektoratu z języka rosyjskiego oraz praktyk robotniczych. Strajk łódzkich studentów przyczynił się do nasilenia się protestów w całej Polsce. Działania te przyniosły oczekiwany skutek – 17 lutego 1981 r. sąd zarejestrował Niezależne Zrzeszenie Studentów, które było pierwszą niezależną organizacją w krajach bloku komunistycznego. 

---

Liberalizacja zdecydowanie zahamowała wraz z wprowadzeniem stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. Już tego dnia łódzcy studenci proklamowali strajk, a siedzibą strajkujących stał się Wydział Prawa i Administracji UŁ. 

15 grudnia w pobliżu budynku WPiA i w okolicach Placu Dąbrowskiego zaczęli gromadzić się inni protestujący – łącznie ok. 2000 osób. Protest przerwała popołudniowa interwencja ZOMO, podczas której milicjanci spacyfikowali zebranych na ulicach i w budynkach UŁ. Funkcjonariusze zdemolowali również pomieszczenia uniwersyteckie.  

W momencie wprowadzenia stanu wojennego zdelegalizowano NZS, który zszedł do podziemia. Na jego ponowną legalizację przyszło czekać aż do 22 września 1989 r. 

Legalizacja ta była pokłosiem strajku studentów, który rozpoczął się w maju 1989 r. w budynku Wydziału Filologicznego przy al. Kościuszki 65. Przedstawiciele studentów z różnych wydziałów UŁ postulowali rejestrację NSZ. Za sprawą inicjatywy rektora prof. Leszka Wojtczaka Senat Uniwersytetu Łódzkiego poparł te żądania.

Na kilka dni przed wyborami z 4 czerwca 1989 r. studenci milcząco przemaszerowali z budynku do placu Wolności, gdzie planowali złożyć kwiaty pod pomnikiem Tadeusza. Czerwcowe wybory zakończyły epokę realnego socjalizmu, a we wrześniu NZS został na powrót zalegalizowany.

Uniwersytet Łódzki przeprowadzili przez ten trudny okres pomiędzy 1981 a 1989 rokiem dwaj rektorzy: prof. Jerzy Wróblewski (prawnik) i prof. Leszek Wojtczak (fizyk). 

Ostatnie trzy dekady upłynęły również pod znakiem rozbudowy relacji z zagranicznymi ośrodkami naukowymi i edukacyjnymi. Internacjonalizacji sprzyjał m.in. program Erasmus+ ( wcześniej Socrates). Wzrosła liczba kierunków oraz liczba zajęć prowadzonych w językach obcych (głównie angielskim), dzięki czemu na Uniwersytet Łódzki przybywa coraz więcej zagranicznych studentów – również na studia pełne. W 2020 r. UŁ znalazł się na trzecim miejscu w Polsce pod względem liczby studentów zagranicznych – było ich prawie 3000 i reprezentowali aż 95 narodowości. Aby ułatwić integrację studentów z innych krajów, na UŁ prowadzony jest uniwersytecki projekt University-Diversity – Uniwersytet Różnorodny. 

Na mocy Ustawy z dnia 20 lipca 2018 roku, czyli tzw. Konstytucji dla nauki, przy Uniwersytecie Łódzkim powołano Radę Uczelni. W UŁ badacze pracują obecnie w ponad 30 dyscyplinach naukowych w trzech podstawowych dziedzinach nauki: w dziedzinie nauk humanistycznych, społecznych oraz ścisłych i przyrodniczych.  

Uniwersytet Łódzki od zawsze stanowił ośrodek prężnie rozwijającej się myśli naukowej, budowania wrażliwości i wolności społecznej. Przez wiele lat uczelnia wykształciła rzesze naukowców, liderów opinii i aktywnych uczestników życia społecznego. 

Dziś bazując na swojej historii i doświadczeniu, Uniwersytet Łódzki stawia sobie za cel, aby podążając z duchem czasu, budować pozycję uczelni łączącej najwyższe standardy w obszarze nauki i kształcenia. Prowadzić rzetelne badania, których wyniki są użyteczne dla społeczeństwa i odpowiadają na wyzwania współczesnego świata.  

Sprzyja temu swoboda dyskusji akademickiej, o którą uniwersytecka społeczność dba ze szczególną troską. Z podobnym zaangażowaniem zabiega o obronę prawdy, aby motto uczelni – „Veritas et Libertas” (łac. prawda i wolność) – nie było pustym frazesem, lecz znajdowało odzwierciedlenie w rzeczywistości.  

Strategia UŁ na lata 2021 – 2030, misja, wizja i wartości  

Dobrze mieć autostrady, ale smak nadają życiu dopiero ścieżki, którymi można sobie od nich odbiegać

pisał pierwszy rektor UŁ prof. Tadeusz Kotarbiński. To tymi właśnie ścieżkami zmierzają odważni wędrowcy, których prowadzi ciekawość i fascynuje różnorodność tego niezwykłego świata. A Uniwersytet Łódzki jest i zawsze będzie dla tych wędrowców domem. 

---

Bibliografia: Puś, W. (2020). Zarys historii Uniwersytetu Łódzkiego 1945–2020. Wyd. II. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego